Ιστορική και λογοτεχνική προσέγγιση του έργου του «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ» του Βιτσέντζου Κορνάρου

Ιστορική και λογοτεχνική προσέγγιση του έργου του «ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ» του Βιτσέντζου Κορνάρου από την Αρχαιολόγο –Θρησκειολόγο Καλλιόπη Σαλμά την οποία ευχαριστούμε θερμά . 

Αναφορά

 εις τον

<<Ερωτόκριτο>>

του

Βιτσέντζου Κορνάρου

        << Ο Ερωτόκριτος >>

Του ποιητή Βιτσέντζου Κορνάρου

 αντιπροσωπεύει την κορυφαία στιγμή της μεγάλης κρητικής ποιητικής παραδόσεως των μετά- Βυζαντινών και όψιμων Ενετικών χρόνων. Το περίφημο αυτό Ποίημα σηματοδοτεί την ακμή εις την οποία έφθασε η μακρόχρονη εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, η οποία αρχίζει με το έπος του <Διγενή > 11ος αι. και συνεχίζει με τη μεγάλη Κρητική παράδοση του 16ου και 17ου αι. Ονομάζεται μεγάλη η Κρητική αυτή παράδοση, διότι εκτός του ότι αναπτύσσει τα ενδογενή της στοιχεία, επιτυγχάνει τη σύνθεση με το νέο Αναγεννησιακό στοιχείο και φέρνει ένα νέο ύφος εις την ποίηση, το οποίο την οδηγεί εις την τελείωση.
   Αυτό το <συμπαγές σώμα> της Εθνικής Βυζαντινής παραδόσεως που συνέχει την κρητική ποίηση μπολιάζεται, γονιμοποιείται από τα αναγεννησιακά ρεύματα της εποχής. Τα δύο στοιχεία ενώνονται, αφομοιώνονται μεταξύ τους. Ένα νέο ύφος και ένα νέο είδος γεννιέται εις την ποίηση της Κρήτης. Από την
οργανική αυτή σύνθεση αναδεικνύεται η δραματική ποίηση, το κρητικό δηλαδή θέατρο. Ο < ,Ρωτόκριτος >, ποίημα ερωτικό και ηρωικό, επικής μορφής είναι μια μυθική διήγηση που με τόνους  λυρικούς αφηγείται τον πολυκύμαντο έρωτα δύο νέων, του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας.Το έργο ξετυλίγεται εις την αρχαία Αθήνα .
< τότες μια αγάπη μπιστική στον κόσμο φανερώθει
κι εγράφει μέσα στην καρδιά κι ουδέ ποτέ τζη λιώθη,
εις την Αθήνα που τόνε τση μάθησης η βρώσις
και το θρονί της αρετής κι ο ποταμός τση γνώσης >
Το ερωτικό έπος κυριαρχεί αυτό τον καιρό εις τη δυτική λογοτεχνία. Ο ποιητής δέχεται τις επιρροές της,
ξέρει όμως να τις εντάξη εις το σώμα της μεγάλης ποιητικής του παραδόσεως. Ιδέες ελληνικές διαπερνούν
το έργο και Βυζαντινά ήθη και έθιμα ενσωματώνονται με φυσικότητα. Εξυμνούνται οι αρετές με τις
οποίες εμφορούνται τα πρόσωπα του έργου ως αξίες ανυπέρβλητες . Όπως :ο αγνός και σταθερός έρως, η πίστη στη φιλία, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία για την πατρίδα. Υμνείται η αγάπη των δύο νέων που συνεχώς αυξάνει. Η ένωση τους όμως εμφανίζεται αδύνατη. Οι διαφορετικές κοινωνικές τους τάξεις παρουσιάζουν μεταξύ τους στεγανά ανυπέρβλητα. Η ηρωίδα του έργου βρίσκεται εις την κορυφή των κοινωνικών τάξεων και θα χρειασθή για να την προσεγγίση η ηθική εξύψωση του ήρωα, που πραγματώνεται μέσα από την υπέρμετρη αυτοθυσία του και τον ηρωισμό του. Θα δοκιμαστή παράλληλα το ευγενές ήθος της  ηρωίδος, επίσης υπέρμετρα, με τον εγκλεισμό της στη φυλακή, όταν έρχεται σε αντίθεση με τον Βασιλέα πατέρα της. Τελικά, παρά τις μύριες δυσκολίες, ο αγνός και σταθερός έρως που τους έχει συνδέσει, βραβεύεται. Το αναγεννησιακό πνεύμα γίνεται αισθητό στα πρόσωπα του έργου. Μέσα από ποιητικότατους διαλόγους αποκαλύπτεται ο ανεπτυγμένος εσωτερικός τους κόσμος και ένας λόγος εκφραστικός, άμεσος, προσωπικός. Το ποίημα είναι <άριστα δομημένο ώστε να κρατά άγρυπνο το ενδιαφέρον του ακροατή και θεατή, να τέρπη και να νουθετή > , γράφει ο Ξανθουδίδης.  < Είναι μια φωνή ζωντανή, ένα κορμί, μια παρουσία… η γλώσσα ρέουσα… το μέτρο και η ρίμα τέλεια! > αποθαυμάζει  ο ποιητής  Γ. Σεφέρης. Κατά την τελευταία περίοδο της Ενετοκρατίας  έχει
αναπτυχθεί εις τα Άστη, εις τις Πόλεις της Κρήτης, μια αξιόλογη ελληνική κοινωνία αστική. Εις την διάρθρωση της κοινωνίας αυτής αναγνωρίζουμε ορισμένα χαρακτηριστικά που σηματοδοτούν τις κοινωνίες της Αναγέννησης. Όπως : Τη διάλυση του Φεουδαρχικού συστήματος. Την ανάμειξη < Ευγενών> και < Αστών>.
Τη διαμόρφωση μιας αστικής κοινωνίας με τάξεις. Εδώ διακρίνουμε της <Ενετικής Ευγενείας>, των <Κρητικών Ευγενών>, των <Αστών> και του <Λαού>. Η ζωτικότερη τάξη είναι των Αστών και μαζί με τον Λαό αποτελούν το καθαρά ελληνικό στοιχείο. Παρά τους σκληρούς περιορισμούς των Ενετών βρίσκουν πεδίο δράσεως στο εμπόριο. Αλλά ο φόβος μιας τουρκικής επέλασης αναγκάζει τώρα την εξουσία των Ενετών να γίνη ηπιότερη και να παραχωρήση κάποια δικαιώματα εις τους Έλληνες εμπόρους. Αν και αποκλεισμένο το ελληνικό στοιχείο από την πολιτική ζωή κατορθώνει χάριν των κοινωνικών ανακατατάξεων, της οικονομικής του ανάκαμψης και
της αριθμητικής του υπεροχής να προωθήση την εξέλιξη της αστικής αυτής κοινωνίας, ώστε να συντελεσθή και εδώ, όπως και σε άλλες κοινωνίες της Αναγέννησης, η ανάμειξη των Ευγενών και των Αστών. Στη σύνθεση αυτή συντελεί ο εξελληνισμός της αριστοκρατίας των Ενετών εμπόρων και το ότι η κοινωνία αυτή των κρητικών Πόλεων είναι βασικά εμπορική και εξελιγμένη πολιτισμικά . Η πολιτισμική ζωή εκδηλώνεται με έναν κύκλο λογίων και επαγγελματιών. Είναι κληρικοί, διδάσκαλοι, φιλόλογοι, ποιητές, ζωγράφοι, εκδότες, αντιγραφείς, ρήτορες, γιατροί κ.α. Παράλληλα σημαντικά Μοναστήρια διδάσκουν αρχαία ελληνικά, θεολογία, αγιογραφία κ.α. Η ποίηση είναι μία από τις εκφάνσεις του Αναγεννησιακού αυτού πολιτισμού, όπου αναδείχθηκαν και άλλα είδη τέχνης. Όπως μία μεγάλη ζωγραφική με τον Θεοτοκόπουλο στην κορυφή και μια μεταβυζαντινή αγιογραφία με τον περίφημο Θεοφάνη Μπαθά . Με τον <Ερωτόκριτο> του Βιτσέντζου Κορνάρου, η μεγάλη κρητική ποιητική παράδοση πραγματώνει μια  νέα μορφή, την Αναγεννησιακή ,την  μόνη μέσα στην διαδρομή της νέας ελληνικής λογοτεχνίας.
Ο ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος κατάγεται από τη Σητεία της Κρήτης. Γράφει τον <Ερωτόκριτο> εις το
καθαρό κρητικόν ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης, εις την τελευταία του εξέλιξη (1550-1600), που καθιερώνεται ως λογοτεχνική γλώσσα της εποχής. Σύμφωνα με τις έρευνες του σκηνοθέτη Σπύρου Ευαγγελάτου ο ποιητής θα πρέπη να έγραψε το Ποίημα μετά το 1626 και πριν το 1649, έτος της αλώσεως της Σητείας από τους Τούρκους. Το Ποίημα γίνεται αμέσως θρύλος και άσμα αγαπημένο του κρητικού λαού. Με τον < ,Ρωτόκριτο> η ποιητική παράδοση της Κρήτης φθάνει εις την τελείωση και συγχρόνως εις το τέλος της. Σε  λίγο καιρό, το 1669, γίνεται η άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους και η Μούσα εις την Μεγαλόνησο σιγά. Πολλοί Κρήτες μεταναστεύουν εις τα Ενετοκρατούμενα Επτάνησα παίρνοντας μαζί τους ο,τι πολυτιμότερο. Μεταξύ αυτών και τα χειρόγραφα του < ,Ρωτόκριτου>. Η Μούσα αρχίζει πάλι να άδη εις τα νησιά του Ιονίου, όπου η ένωση του Κρητικού  πνεύματος και του Επτανησιακού γεννά την Επτανησιακή Σχολή. Η πρώτη έκδοση του Ποιήματος γίνεται το 1713 εις την Βενετία και ακολουθούν άλλες πολλές. Ο < ,Ρωτόκριτος> διαδίδεται σε όλο τον Ελληνισμό. Γίνεται πάλι θρύλος και άσμα. των Ελλήνων της διασποράς και των σκλαβωμένων. Περνάει στη προφορική παράδοση και γίνεται ραψωδία. Όχι μόνο του ελληνισμού αλλά και του εξελληνισμένου κόσμου.
Ένα έπος ελληνικό, έπος λογοτεχνικό μιας νέας μεγάλης  πνοής,  συγκινεί πάλι τις καρδιές των ανθρώπων. Και ανασταίνει την παράδοση την Ομηρική. Το ποίημα αυτό – ποιος  ξέρει να πή μέσα από ποιες διόδους;  - έκανε τον ελληνισμό πάλι να ονειρεύεται. Μέσα από την βαθύτερη, σημαντική του Μύθου αυτού, ο Έλλην, της σκλαβιάς και της διασποράς αρχίζει πάλι να αναγνωρίζη αυτό που συνιστά τον ανθρωπισμό του, αυτό το ιδιαίτερο που συνιστά την έννοια της πατρίδας. Και ως ένας άλλος Οδυσσέας ορθώνεται. Παίρνει επάνω του τη μοίρα του ήρωα και αρχίζει πάλι να ζή, να αγωνίζεται και να άδη με  το νόστο της Ιθάκης του.
                                                                                     
 Χαιρετίζουμε λοιπόν την ωραία αυτή προσπάθεια του Πολιτιστικού Συλλόγου Τσουκαλάδων Λευκάδος να ανεβάση Μουσικοχορευτικά τον < Ερωτόκριτο>.Και με τον τρόπο αυτό να μας θυμίση, να μας συνδέση πάλι με τη διαδρομή της μεγάλης ποιητικής μας παραδόσεως,σε μια εποχή που μοιάζει να έχη ξεχαστεί.

 
  Κ. Σ.